Jugoslavija (Kraljevina SHS) je nastala posle Prvog svetskog rata na razvalinama Austrougarske monarhije i Otomanskog carstva. Sam čin stvaranja jedinstvene državne zajednice i ujedinjenja naroda, posle viševekovnog ropstva je bio istorijski progresivan. Međutim, stvaranje države je ostvareno silom i pod uticajem velikih sila i diktatom nacionalnih buržoazija, u prvom redu srpske buržoazije. Jugoslavija je bila monarhija. Država je imala površinu od 247.000 km2 i brojala 12 miliona stanovnika. Zemlja je bila izrazito mnogonacionalna i stanovništvo su činili: Srbi, Hrvati, Makedonci, Crnogorci, Bošnjaci, Albanci, Mađari, Nemci, Romi, Turci, Rumuni, Slovaci, Bugari… Klasna struktura društva je oslikavala duboko seljačku zemlju sa početnim oblicima kapitalističkih odnosa. Seljaštvo je činilo skoro 9,5 miliona stanovnika i na selu su još vladali feudalni i polufeudalni odnosi. Seljaštvo je bilo u najamnom položaju i živelo u izrazito siromašnim uslovima sa visokom stopom smrtnosti. Nepismenost je se kretala oko 70% dok je bilo krajeva i sa preko 90% nepismenih.
U zemlji je započeo proces industrijalizacije ali se on odvijao dosta sporo i novonastala država je po industrijskoj proizvodnji bila jedna od najnerazvijenijih zemalja Evrope. Država je bila otvorena za prodor stranog kapitala koji je ubrzo zagospodario glavnim privrednim resursima. Radništvo je još bilo malobrojno, bez ikakvih prava, surovo eksploatisano i živelo je po perifieriji gradova u najvećoj bedi. Od samog njenog nastanka, Jugoslaviju je potresalo nerešeno nacionalno i socijalno pitanje. Pod uticajem Oktobarske revolucije dvadesetih godina se javljaju seljačke pobune i prvi radnički štrajkovi, ali su oni krvavo ugušeni.
Stvorena je Komunistička partija, koja je, posle prvobitnog legalizma i uspeha u narodnim masama, stavljena van zakona i zabranjena. Njeni članovi su hapšeni i osuđivani na dugogodišnje robije. Partiju su potresali stalni frakcijski sukobi i nejedinstvo. U novostvorenoj državi faktički su bila priznata samo tri naroda – Srbi, Hrvati i Slovenci, što je izazivalo duboko nezadovoljstvo i otpor ostalih naroda, u prvom redu Makedonaca, Albanaca, Crnogoraca, Bošnjaka, ali je svaki otpor nasilno gušen. Između vladajućih nacionalnih buržoazija (srpske, hrvatske i slovenačke) trajala su stalna trvenja i sukobi, a i spremnost da se dogovaraju na račun drugih naroda. Sprovedena je kolonizacija čiji cilj je bio da se asimiluju manjinski narodi, i spreče međunacionalne tenzije u zemlji.
Nastojeći da ublaži zaoštrene odnose na selu i spreči izbijanje «agrarne revolucije», režim je krenuo u sprovođenje agrarne reforme. Međutim, zbog kompromisa sa krupnim zemljoposednicima, kao i trajanje reforme koje je proteklo u periodu od skoro dvadeset godina, efekti reforme su bili mimimalni. Agrarnom reformom nisu bili obuhvaćeni manjinski narodi.
Zbog pretnje izbijanja međunacionalnih sukoba i raspada zemlje, kralj zavodi tridesetih godina brutalnu dikataturu. Međutim, ni to nije umanjilo međunacionalne i socijalne tenzije. Pred Drugi svetski rat započinje otvorena fašizacija režima, a raste i ugled Komunističke partije. Izbijanjem Drugog svetskog rata Jugoslavija se raspala zbog naraslih unutrašnjih protivrečnosti i nesposobnosti da se odupre nadmoćnijem fašističkom osvajaču.
Zemlja je okupirana i podeljena između fašističkih sila. Uspostavljeni su kvislinški režimi, a nacionalistički pokreti (ustaše, četnici i drugi) vršili su masovne zločine nad pripadnicima drugih naroda kao i nad antifašistima. Komunistička partija Jugoslavije ubrzo donosi odluku o dizanju ustanka i započinje oružanu borbu. Stvara se partizanski pokret. Partizanski pokret su podržali svi jugoslovenski narodi zato što je predstavljao istinsku patriotsku snagu koja se borila protiv okupatora, za oslobođenje zemlje, i što je u osnovi ispravno postavio razrešenje dva osnovna problema jugoslovenskog društva: rešenje nacionalnog pitanja izgradnjom zajednice ravnopravnih naroda i socijalnog pitanja, u prvom redu seljačkog, stvaranjem društva bez najamnog rada. Seljaci su u partizanskom pokretu videli priliku da se oslobode feudalnih odnosa, dok su radnici videli borbu za ostvarenje pravednijeg socijalnog društva. Delovi inteligencije su podržali pokret, jer su bili na strani antifašizma. Žene su masovno podržale partizanski pokret jer su u njemu videle način za oslobođenje od patrijarhalnih stega. Partizanski pokret je posle strahovitih borbi narastao u najznačajniji pokret optora u Evropi. Pokret je na početku 1941.g. brojao nekoliko hiljada boraca, da bi pred kraj rata narastao na pokret od 800.000 boraca. Uz pomoć sovjetske Crvene armije partizanski pokret je oslobodio zemlju, proterao fašističke okupatore i njihove saveznike. Zemlja je bila razorena, a gubici u ljudstvu su bili ogromni – stradalo je preko milion stanovnika. Nova vlast je proglasila republiku, zabranila povratak kralju u zemlju, obračunala se sa fašističkim saveznicima i krenula u obnovu zemlje. Uspotavljeni su osnovi socijalizma putem nacionalizacije industrije, a na selu je počela kolektivizacija. Ukinuti su svi ostaci feudalizma, a počela je ubrzana industrijalizacija zemlje. Ubrzano se obnavaljaju gradovi, opismenjava se narod, žene stiču ravnopravnost i vrše se masovni javni radovi. Komunistička partija, koja je faktički držala svu vlast, imala je široku podršku naroda.
Usled sukoba na liniji TitoStaljin, Komunistička partija Jugoslavije se podelila. Tito je uz pomoć policije i vojske uspostavio dikataturu uske partijske klike. Jugoslavija je u blokovskom podeljenom svetu bila prilika za zapadne imperijaliste da ojačaju svoje pozicije. Jugoslavija je pomognuta ogromnim kreditima i materijalno. Zemlja je preplavljena robom široke potrošenje i od nje je pravljen “izlog prema Istoku” kako bi se predstavile prednosti jugoslovenskog tipa socijalizma u odnosu na tzv. realni socijalizam u Sovjetskom Savezu i ostalim istočnoevropskim zemljama. Među stanovništvom se ubrzano razvijao potrošački mentalitet.
Elementi kapitalističke ekonomije se uvode u industriji i na selu, dok se ubrzava i migracija seoskog stanovništva ka gradovima.
Šezdesetih godina jugoslovenska privreda zapada u krizu, što se pokušalo rešiti tzv. reformom koja nije dala rezultate, dovela je do naglog raslojavanja i nezaposlenosti. Režim je ovu krizu pokušao rešiti izvozom radne snage na zapadna tržišta. To je dovelo do odlaska stotine hiljada radnika u Zapadnu Evropu i Australiju. Ovaj potez režima je donekle ublažio krizu i omogućio je znatan priliv deviza režimu iz inostranstva koje su slali radnici u zemlju. Sa zaoštravanjem ekonomske krize, opštejugoslovenski nacionalizam kao posledica revizionizma Saveza Komunista Jugoslavije dovodi do jačanja nacionalističkih tendencija u samimjugoslovenskim federalnim republikama, što vodi i jačanju republičkih partijskih birokratija koje su postali glavni inspiratori i zaštitnici nacionalizma. Da bi sprečio produbljivanje kriza i raspad Jugoslavije, Titov režim sedamdesetih godina od Jugoslavije faktički pravi konfederaciju, tako da njene republike u suštini imaju skoro sve atribute samostalnih država.
Posle Titove smrti je politička i ekonomska kriza eskarlirala. Pošto je slabila uloga i sam značaj Jugoslavije u nadmetanju zapadnog imperijalizma i sovjetskog socijalimperijalizma, došlo je do pooštravanja ekonomskih zahteva od strane zapadnih imperijalista. Međunacionalne tenzije su dostigle vrhunac i političke biroktatije po republikama su ušle u otvorene sukobe. Savez Komunista Jugoslavije se raspao, a kao najjači nacionalizam (šovinizam) se pokazao velikosrpski koji je imao prednost u ljudstvu, resursima i što je vojska, do tada opštejugoslovenska, stala na njegovu stranu. To je dovelo do ratova na teritoriji bivše Jugoslavije i njenog raspada. Površina Jugoslavije je iznosila 256.000 kvadratnih kilometara i tada je imala 23 miliona stanovnika.
Može se zaključiti da osnovni uzroci raspada Jugoslavije leže u: napuštanju izvornih principa socijalističke revolucije i restauracije kapitalističkih odnosa, pobedi nacionalizma u revizionističkoj partiji i njene nesposobnosti da reši ekonomsku krizu koja je eskalirala u otvorene političke sukobe.
Jačanje velikosrpskog nacionalizma je dovelo do jačanja nacionalističkih pokreta u drugim republikama, posebno u Hrvatskoj. Rat koji je velikosrpski nacionalizam vodio na razvalinama Jugoslavije je doveo do velikog stradanja njenih naroda i masovnih zločina, (ubijeno je preko 120.000, dok je proterano i raseljeno više od million stanovnika).
Zapadni imperijalisti se nisu posebo mešali u sukobe u Jugoslaviji sve do trenutka dok rat nije zapretio njihovim interesima – da bi se rat iz BIH mogao preliti na Kosovo i zahvatiti ceo Balkan. Tada su zapadni imperijalisti intervenisali vojno u BiH i primorali nacionalističke lidere da potpišu mir. Posle izbijanja novih sukoba na Kosovu i pokušaja da se silom slomi otpor albanskog naroda, NATO je bombardovao Srbiju, primorao na vojnu kapitulaciju režim u Srbiji i uspostavio svoje baze i na teritoriji BiH, Kosova i Makedonije.
Na prostoru bivše Jugoslavije uspostavljeni su režimi duboke zavisnosti od stranog multinacionalnog kapitala. Slovenija i Hrvatska su ušle u NATO, BiH se jos nije stabilizovala kao jedinstvena država, Makedonija je u stalnim previranjima, Kosovo pod protektoratom, Crna Gora u podaništvu, dok Srbija nastoji uspostaviti čvršće vojne i ekonomske veze i sa zapadnim i sa ruskim imperijalistima. Nacionalističke tendencije još nisu splasnule i podgrejavaju se u zavisnosti od potreba elita, a i spolja. Ekonomije se nalaze u vrlo teškom stanju i otvoreno se komadaju prirodni i privredni resursi zemalja bivše Jugoslavije od strane novouspostavljenje kapitalističke elite, a sve više od strane finansijskih institucija multinacionalnog kapitala. Neprestano se vodi poziciona borba imperijalista – u prvom redu SAD, Rusije, EU, a u poslednje vreme prisustvo pokušavaju ostvariti i Turska i Kina.
Narodne mase su bačene u totalnu zavisnost, sa stalnim uskraćivanjem ekonomskih, socijalnih i političkih prava.